IJsselmeervogels verdienen beter

Overheid en energiebedrijven kijken verlekkerd naar het IJssel- en Markermeer om er windmolens en zonnepanelen te plaatsen. Hoewel ook Vogelbescherming Nederland het belang van de energietransitie volledig onderschrijft, is de organisatie hier faliekant op tegen. 'Windmolens zijn zeer verstorend voor vogels en er kunnen ook vogels zoals de zeearend tegenaan vliegen', vertelt Vogelbescherming. Zonnepanelen en windmolens verkleinen bovendien de oppervlakte dat geschikt is als voedsel- en rustgebied voor vele vogels. Dat terwijl het IJsselmeer nu al niet aan de internationale beschermingsdoelen voldoet. Vogelbescherming vindt locaties langs bestaande infrastructuur en bedrijfsterreinen geschikter voor zonnepanelen en windmolens. Scharrelen Het IJsselmeergebied in de lente. Eenden scharrelen op de oevers van het Markermeer, kleine karekieten en rietzangers zingen en krassen vanuit de rietkragen. Op het eiland De Kreupel zoeken visdiefjes krijsend een goede plek om te broeden. Topdrukte Het is topdrukte in het IJsselmeergebied; het IJsselmeer, Markermeer en de Randmeren. En niet alleen nu. In de nazomer zijn er de honderdduizend futen, zwanen, eenden en ganzen die in de veiligheid van het open grote water hun verenpak verwisselen. 's Winters arriveren vele tienduizenden vogels die in het hoge noorden broeden en in het IJsselmeergebied overwinteren. Nonnetjes, grote zaagbekken en de zeldzame kleine zwaan bijvoorbeeld. Een gebied zó waardevol dat het de internationale status Natura2000-gebied heeft. De internationale status verplicht Nederland goed voor de vogels te zorgen. En dat kan beter vindt Leo Bruinzeel, ecoloog van Vogelbescherming Nederland. Door het onnatuurlijk peilbeheer en de harde dijken zijn er nauwelijks geleidelijke, zachte landwaterovergangen met ondiep water waar vissen kunnen paaien en opgroeien en vogels voedsel kunnen vinden, zo legt de vogelkenner uit: "Gezonde rietzones met een gevarieerde begroeiing bieden vogels niet alleen voedsel, maar ook broedgelegenheid. Ook zeldzame soorten waaronder roerdomp en grote karekiet. En juist die oevers zijn er vaak beroerd aan toe." Ook voor de vogels die niet in de begroeiing, maar het liefst op een kale vlakte broeden zoals de kluut, een zwart witte vogel met opgewipte snavel, is het IJsselmeergebied van groot belang. In ons drukke, efficiënt gebruikte land zitten die vogelsoorten behoorlijk in de knel en vragen aandacht Recreatiedruk Toenemende recreatiedruk, visserij, zandwinning en de vele plannen voor de komst van windmolens en zonnepanelen in het IJsselmeergebied baren Vogelbescherming ook zorgen. Bruinzeel: "Omdat het IJsselmeergebied zo belangrijk is voor vogels proberen we - met financiële steun van de Nationale Postcode Loterij - overheden en andere organisaties bij hun plannen en besluiten de vogelbelangen uitdrukkelijk mee te laten tellen. Zo is de visserij op spiering - voor veel vogelsoorten belangrijk voedsel - gestopt en wordt recreatie beter 'gezoneerd'. Natuur en recreatie kunnen prima samengaan, maar zonering is nodig om voldoende rust voor de vogels te waarborgen." Overal aandacht vragen voor het natuurbelang, maar ook voorbeeldprojecten, vertelt Bruinzeel. Zo worden samen met Staatsbosbeheer op twee plaatsen aan de Noord-Hollandse Markermeerkust, onder meer bij Schardammer Kogen, een vooroever met eigen peilbeheer ontwikkeld die kan dienen als paai- en opgroeigebied voor vis. Bruinzeel: "Zo wordt duidelijk dat flinke natuurwinst te behalen valt zonder de waterveiligheid of zoetwatervoorziening aan te tasten. Werk aan de winkel en werk in uitvoering. Het IJsselmeergebied verdient het." Bron: www.vogelbescherming.nl

De Kluut, elegante steltlopers in de modder

De kluut heeft een prachtig, strak getekend, zwart-wit verenkleed met groenblauwe poten. Ze zijn zo mooi hagelwit, dat je er niet direct aan denkt dat kluten het liefst de hele dag in dun slib lopen om voedsel te zoeken. Daarvoor hebben ze een unieke opgewipte snavel die ze voortdurend door het water of dun slib heen en weer zwenken. Kleine diertjes vormen het hoofdmenu. De snavel is afgevlakt en lijkt heel erg teer. Je zou denken dat hij snel breekt, maar de snavel is best flexibel, zoals een springplank. De poten hebben zwemvliezen zodat ze ook prima kunnen zwemmen en bijvoorbeeld garnaaltjes kunnen vangen. Een deel van de kluten blijft in de winter in Nederland, maar de meeste individuen trekken naar zuid Europa of West-Afrika. Ze broeden soms solitair maar het liefst in kolonies van 5 tot 100 paar. Al liggen de nesten nooit vlak bij elkaar. Ze draaien een kuil in het zand en bekleden die met schelpjes of sprietjes en leggen daar vier mooi gestippelde eieren in. De kuikens kunnen direct zelf eten en lopen of zwemmen met de ouders mee. Ze warmen zich onder de vleugels van de ouders, dan lijkt het soms of een kluut meer dan twee poten heeft. In het IJsselmeergebied hebben ze historisch gebroed op eilanden en zandplaten nabij ondiep en vooral slibrijk water. De Friese kust was destijds van belang en recenter hebben ze tijdelijk in flinke aantallen gebroed op de nieuw aangelegde eilanden in de Randmeren en op De Kreupel. Op dit moment is Marker Wadden een toplocatie met bijna 400 paren. Dat is 8 % van de Nederlandse populatie en bijna 1 % van de West-Europese populatie. Een welkome opsteker voor een soort die internationaal behoorlijk in aantal afneemt en bedreigd is. En we hebben vastgesteld dat ze op Marker Wadden al drie jaar veel jongen kunnen grootbrengen. Gemiddeld meer dan twee jongen per paar. Waarschijnlijk is dit een hogere reproductie dan in de hele Waddenzee. Dat helpt de soort internationaal dus ook enorm. Je kan ze op Marker Wadden prachtig zien vanaf de wandelpaden. Ook vanaf de boot naar Marker Wadden kan je groepjes kluten zien vliegen. Hoe maken kluten gebruik van het Blauwe Hart? Waar komen ze vandaan en waar gaan ze verder nog heen? Kluten met een unieke kleurringcode waardoor ze individueel herkenbaar zijn, worden wel eens gezien op Marker Wadden. Ze komen uit andere delen van Nederland, maar ook uit Bretagne! In 2020 starten we samen met Vogelbescherming, Sovon en Natuurmonumenten met het merken van kluten op Marker Wadden en ook elders in Nederland om te zien waar ze heen gaan en vandaan komen. Voor kluten in het IJsselmeergebied is het van belang dat elk jaar wel ergens een slibrijk gebied is met kale zandbodems in de omgeving om te broeden. Met plannen voor Wieringerhoek, Oostvaardersoevers en Marker Wadden fase 2 is er dan ook een rooskleurige toekomst voor deze landelijk bedreigde soort. Zo kunnen we nog lang genieten van elegantie in de modder. Jan van der Winden en Camilla Dreef

Vernieuwing bruggen Kornwerderzand kan beginnen

De vernieuwing van het complex bruggen en sluis bij Kornwerderzand kan van start in 2022. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en de provincie Fryslân sluiten hiervoor een Bestuursovereenkomst. Voorwaarde is dat Provinciale Staten de overeenkomst eerst goedkeuren. Minister Cora van Nieuwenhuizen en gedeputeerde Avine Fokkens-Kelder kunnen de overeenkomst dan nog voor de zomervakantie ondertekenen. Gekozen is voor een gefaseerde uitvoering. Het begint met de vervanging van de bruggen in de A7; uiterlijk in 2025 moet dit klaar zijn. Ondertussen start ook het verdiepen van de geulen in het IJsselmeer. Provincie Fryslân voert het werk uit. Dat gebeurt in nauwe samenwerking met Rijkswaterstaat die de eigenaar van de bruggen en de sluis is. Gedeputeerde Fokkens: “Ik ben ontzettend blij dat we eindelijk van start kunnen gaan! Het is geweldig dat we deze bruggen, die vaak problemen geven, nu kunnen vervangen. Niet alleen in Fryslân, ook in de Eerste en Tweede Kamer, bij andere provincies, gemeenten en marktpartijen hebben veel mensen zich sterk gemaakt voor het vernieuwen van de sluis en de bruggen. We zijn ook blij dat het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft ingestemd met de fasering.’ Overheid en marktpartijen hebben de intentie dat er privaatrechtelijke regelingen komen voor het innen van de marktbijdrage. Een daarvan is dat de betrokken bedrijven betalen per passage van schepen die anders niet in de sluis zouden passen. Naar verwachting is de marktbijdrage in 12 tot 15 jaar betaald. Vernieuwen bruggen en sluis De lengte van de nieuwe sluis blijft gelijk en wordt toegankelijk voor schepen met een diepgang van 4,70 m. De breedte gaat van 14 naar 25 meter. In plaats van de huidige draaibruggen in de A7 komen er vier basculebruggen (‘klapbruggen’ met een contragewicht). De twee doorvaartopeningen zijn straks 21,5 en 25 meter. De bestaande vaargeulen op het IJsselmeer en Ketelmeer worden verdiept, zodat de havens van Makkum, Lemmer, Urk, Lelystad, Meppel en Kampen voor grotere zeeschepen beter bereikbaar zijn. Het vrijkomend zand wordt onder meer gebruikt voor projecten op de Afsluitdijk, zoals de Vismigratierivier. Planning De planning is dat de bruggen uiterlijk in 2025 zijn vervangen. Voor de geulen en de sluis is afgesproken dat deze uiterlijk in 2028 klaar moeten zijn, maar op nadrukkelijk verzoek van de deelnemende bedrijven blijft de ambitie overeind om gelijktijdig met de bruggen gereed te zijn.   Bron: www.fryslan.frl

Vogelvriendelijk genieten van het IJsselmeergebied

Langzaam zakt de zon onder in de verte. Een lange rij aalscholvers trekt voorbij. In de rietkraag roeren zich kleine karekieten en rietzangers; een visdiefje duikt naar vis. Het water schittert, het gevoel van ruimte en rust is overweldigend. Is het nodig meer te zeggen over het IJsselmeer? Een heerlijk meer voor watersporters. Maar óók een internationaal beschermd natuurgebied voor honderdduizenden vogels. Ze ruien, broeden, rusten, foerageren en overwinteren er. En al die vogels hebben rust nodig om gezond te blijven. Dat hoeft geen probleem te zijn. Mens en vogel kunnen prima samengaan mits watersporters zich aan de Gedragscode Recreatie IJsselmeergebied houden. Erg ingewikkeld is dat niet: Houd afstand van groepen watervogels Vaar nooit door groepen vogels heen Ontzie riet en oeverplanten Anker niet in buurt van rustende en ruiende vogels en geef vogels met jongen de ruimte Kitesurf alleen op de daarvoor aangewezen locaties. De gedragscode is niet alleen voor vogels belangrijk, maar is ons aller belang. Want zeg nou zelf, wat is een water zonder vogels, een lege lucht en stille rietkraag? Internationaal Natuurgebied Het IJsselmeergebied – IJsselmeer, Markermeer en Randmeren - is niet zomaar een natuurgebied. Het is door Europa aangewezen als internationaal belangrijk natuurgebied; een Natura2000-gebied. Een mooie titel en één met verplichtingen. Deze Europese wetgeving stelt doelen aan aantallen kwetsbare vogelsoorten. Zo moet het IJsselmeer bijvoorbeeld opvang bieden aan 3.300 visdief-broedpaartjes, en was er bij de laatste telling (2017-2018) slechts twee derde deel hiervan aanwezig. In de winter ‘horen’ er 180 nonnetjes (een kleine eenden soort) te zijn en zijn het er slechts de helft; in trektijd 70.000 zwarte sterns terwijl tellingen maar op 10.000 uitkomen. De doelen worden dus bij lange na niet gehaald. Een belangrijke oorzaak hiervan is voedseltekort. Er is te weinig kleine vis beschikbaar voor visetende vogels. Dit komt door de visserij, maar ook door het ontbreken van natuurlijke oeverzones waar vissen kunnen paaien en opgroeien. Dat maakt het kwetsbare evenwicht van het vogelleven nog kritieker. Alleen als het voedsel zoeken niet al te veel energie kost, lukt het ze om de enorme klus van broeden, voeden, ruien, trekken en overwinteren in barre tijden te volbrengen. Rust Maar voldoende voedsel alleen is niet genoeg. Vogels zijn heel gevoelig voor verstoring, blijkt uit onderzoek in binnen- en buitenland. Een paar voorbeelden. Het gemiddeld aantal per nest grootgebrachte jongen daalt bij verstoorde zwarte sterns van 1,1 naar 0,4. Aalscholvers die een half uur onrustig zijn moeten 23 gram vis extra eten. Kleine zwanen die geregeld verstoord worden, verlaten definitief het slaapgebied waar ze overdag rusten. Eenden vliegen op (en verspillen dus energie) als er op honderden meters afstand kitesurfers passeren. Watervogels die zes tot zeven uur per dag gestoord worden, verbruiken 20 tot 50% meer energie. Energie die in de – toch al sterk verminderde - resterende tijd bijeen geschrapt moet worden. Stress Als vogels niet opvliegen wanneer zeil- of motorboten of kitesurfers in de buurt komen, betekent dat niet dat de vogels ervan geen schade ondervinden. Elke dreiging veroorzaakt een enorme stressreactie. Onderzoek toont aan dat de hartslag van een verstoorde vogel duidelijk hoger ligt dan een vogel in een rustige omgeving. Een hogere hartslag kost meer energie. Net als bij mensen tast voortdurende min of meer ernstige verstoring en dus stress het immuunsysteem aan met (dodelijke) ziekten tot gevolg. Ruiende vogels zoals eenden, zwanen en ganzen kunnen tijdelijk niet vliegen en kunnen dus onmogelijk de dreiging ontvluchten en ook voor broedende vogels is wegvliegen niet zomaar een optie. Vluchten betekent immers onderkoeling van eieren of jongen met alle gevolgen van dien De afstand waarop vogels verstoord worden is vaak groter dan gedacht. Zo vliegen in groepen rustende meerkoeten al weg als op ruim 300 meter afstand een zeilboot passeert, stopt een grote zaagbek met foerageren en vliegt een kleine zwaan op. De afstand waarop vogels gestrest raken is nog veel groter. Al met al is een flinke afstand houden tot de vogels hard nodig. Gedragscode Recreatie IJsselmeergebiedDe Gedragscode Recreatie IJsselmeergebied is een initiatief van Watersportverbond, Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk, Vogelbescherming Nederland, Hiswa, Sportvisserij Nederland en de Vereniging voor Beroepschartervaart. De regels uit de gedragscode zijn eigenlijk heel eenvoudig: Groepen vogels zijn gevoeliger dan individuele vogels. Dat komt door het ‘kopieereffect’. Als één vogel schrikt en opvliegt is dat voor de rest vaak reden om ook maar op de wieken te gaan. Een groep vogels reageert al naar gelang het meest gevoelige individu. Onvoldoende afstand heeft daardoor extra impact. Houd afstand van groepen vogels en vaar nooit door groepen vogels heen Riet en oeverplanten zijn broedgebied voor onder meer de zeldzame roerdomp, grote karekiet en waterral. Plus natuurlijk futen, eenden, kleine karekieten en tal van andere soorten. Bovendien zijn de oevers belangrijk voor vissen. De jonge vissen kunnen tussen de waterplanten schuilen voor vijanden als grote snoeken. Ontzie riet en andere oeverplanten. Net als mensen hebben vogels rust nodig om bij te komen, voedsel te verteren en spieren te onderhouden. Ruiende vogels kunnen niet vliegen en zijn daardoor nog stressgevoeliger. Anker niet in de buurt van rustende vogels. Broedende en voedende oudervogels zullen zo lang mogelijk blijven zitten. Pas als ze ‘stijf staan van de stress’ gaan ze op de vleugels. Het effect is groot. De stress kost de oudervogel heel veel energie. In de steek gelaten eieren en jongen raken onderkoeld en zijn bovendien gevoeliger voor predatie. Geef broedende vogels en vogels met jongen de ruimte. Van alle watersporten blijkt dat kitesurfers (onbedoeld) de grootste verstorende werking hebben op vogels. Hier zijn speciale gebieden voor aangewezen. Belangrijk om als kitesurfer binnen deze aangewezen gebieden te blijven! Vogels zijn gevoelig voor verstoring. Gevoeliger dan u zich wellicht realiseert en waardoor u onbedoeld de vogels benadeelt. Dat hoeft niet. Door u aan de Gedragscode te houden, gaan vogels en mensen prima samen. Geniet van het mooie IJsselmeergebied en de vogelrijkdom om u heen, maar doe dat vogelvriendelijk. Klik hier als je de geheel gedragscode wilt downloaden. Tip: Benieuwd naar de vogels in het IJsselmeergebied? Vogelbescherming Nederland heeft een vogelherkenningskaart ontwikkeld, speciaal voor vogels die je in het IJsselmeergebied kan tegen komen. Daarop staan de meest voorkomende vogelsoorten alsook een aantal tips voor mooie vogelkijkplekken in het IJsselmeergebied.