“Samen moeten we de natuur rondom het IJsselmeer veiligstellen”

Dit is het eerste artikel in een reeks waarin een medewerker van een van onze partners een paar standaardvragen beantwoordt. Jan Schram van It Fryske Gea trapt af. Wie ben je, waar werk je en wat doe je daar? Ik heet Jan Schram en ik ben opzichter van district West bij It Fryske Gea. Als opzichter ben ik verantwoordelijk voor de praktische uitvoering van de keuzes die op beleidsgebied worden gemaakt. Je kunt daarbij denken aan praktische begeleiding bij inrichtingsplannen in een van onze natuurgebieden. Het is een hele brede functie, waarin ik veel contact heb met aannemers en loonbedrijven. Wij hebben binnen It Fryske Gea de provincie opgedeeld in vier districten. Mijn district, West, loopt van de Afsluitdijk tot Lemmer en dan binnen de snelweg Bolsward – Sneek – Lemmer. Dan praat je over 6.500 ha gebied dat wij beheren. Dat is inclusief de Natura2000-gebieden, en dat is zo’n 2.500 ha water. Hieronder vallen bijvoorbeeld de buitendijkse gebieden bij Makkum, de Noardwaard, Workumerwaard en de Steile Bank. Onze kant van het IJsselmeer vind ik op het gebied van “echte” natuur de belangrijkste. Wij krijgen veel zand door de veelal westenwind, en zo vormen zich de natuurlijke ondieptes, daarnaast bevinden zich langs de hele Friese kust robuuste moerassen, die plek bieden aan vele soorten flora en fauna. Wat is jullie belangrijkste speerpunt met betrekking tot het IJsselmeer? Hoe geven jullie daar vorm aan binnen en buiten de coalitie? Ons belangrijkste speerpunt is het versterken van de natuurwaarden. Het IJsselmeer staat onder druk. Ook als waterwingebied. Door de peilverhoging zien wij dat wij onze natuurgebieden in de toekomst anders moeten gaan inrichten. Met het geld dat er beschikbaar komt, bijvoorbeeld uit de PAGW, moeten we de natuur veiligstellen, en versterken en uitbreiden waar dat mogelijk is. Er liggen nu al gebieden onder water. Wij hebben ideeën genoeg en zijn er constant mee bezig. We willen graag pilots draaien om op kleine schaal te kijken hoe dingen werken om het daarna in het groot te vertalen, maar dat kost ook weer een paar ton. Ik denk dat mijn collega’s Chris Bakker en Germ van der Burg een belangrijke rol spelen in de coalitie en daar buiten. Door in gesprek te blijven met andere partijen in het gebied, denk aan RWS, kunnen we gezamenlijk veel bereiken. Hoe bevalt het werken in onze coalitie? Ik vind werken met de coalitiepartners prachtig. Het is een verlengstuk van mijn eigen werk. Ik denk dat we door als partners bij elkaar te zitten, doelen kunnen behalen. Samen vormen we het totaalplaatje. Wij beheren dingen en dat zien we in het groot terug. Zo groeit de kievitsbloem bij ons in de Bocht fan Molkwar, dat is een prachtige soort die nergens anders bij ons voorkomt. De groeiplaats is dan ook op een voormalig schelpenbankje van de Zuiderzee (kalkrijke omstandigheden). Door ons beheer ter plaatse is deze de laatste 20 jaar behoorlijk toegenomen. Het is een kleinschalig voorbeeld maar het helpt allemaal mee aan het mooie gebied van het IJsselmeer. Wat is jouw mooiste ervaring op of rond het IJsselmeer? Op de buitenste zandplaat van de Steile Bank liggen wel eens zeehonden. Het is alweer jaren geleden, maar ik voer daar een keer met de rubberboot en zag er eentje liggen. Op het moment dat ik stop, gaat hij het water in. Meestal duiken ze en zie je ze niet meer, maar dit was er eentje van Lenie, zeggen we dan gekscherend, want hij kwam gewoon bij me. Hij was bijna handtam. Dat is ook eigenlijk wel mijn favoriete gebied, de Steile Bank, het is een enorm object van 1.800 ha. Ik heb daar al zoveel gezien, jagende zeearenden (soms wel vijf exemplaren) en flamingo’s, daarnaast biedt het plaats aan duizenden rustende ganzen, en veel steltlopers. Het gebied wordt door windwerking gevormd, soms zijn er ineens zandplaten, die luwte bieden aan het gehele achterliggende gebied. Door een storm, of bijvoorbeeld zuidenwind, verandert plots zo’n heel gebied weer. Door de gemiddelde waterdiepte van het gebied van de Steile Bank van ongeveer 70 cm is het een supergebied voor vissen, en dan zowel als paai- en opgroeigebied. Daardoor heeft het ook weer grote aantrekkingskracht op vogels. Ook komen er bijzondere waterplanten voor. Wij willen hier dus geen zandwinning! Op de foto: Jan met een jonge visdief

Kamerbrief ‘Water en bodem sturend’ stap in de goede richting

Op 25 november jl. heeft de Minister van Infrastructuur en Waterstaat, Mark Harbers, een brief aan de Tweede Kamer gestuurd over het water- en bodembeleid in Nederland. In deze brief gaat de minister in op het nieuwe beleid waarin water en bodem een sturende rol spelen. Hij verwacht een regionale uitwerking van dit beleid. Deze uitwerking zal ook in het IJsselmeergebied gebeuren, want de minister heeft voor dit gebied een paar piketpalen geslagen. Het IJsselmeergebied is aangewezen als de regenton van Nederland en speelt een belangrijke rol in de waterhuishouding, ook als ecologisch watersysteem. De natuurorganisaties rond het Blauwe Hart zijn blij met de erkenning van de minister dat het IJsselmeergebied ook in ecologisch opzicht belangrijk is. De waterkwaliteit is daar onlosmakelijk mee verbonden. Hieronder een paar onderwerpen uit de brief. Flexibiliteit waterpeil Er komt meer flexibiliteit in het waterpeil. De bandbreedte zoals die is vastgesteld in het nieuwe peilbesluit wordt flexibeler ingezet. In de zomer mag het waterpeil 50 centimeter fluctueren. Dat is op dit moment nog 20 centimeter. Op deze manier kan het water worden ingezet als het langer droog blijft in Nederland. In de winter mag het water meestijgen met de zeespiegel, tot 30 centimeter hoger. Impact op vogels Ook wordt er gesproken over de impact van het nieuwe beleid op vogels. Voor vogels zijn er extra beschutte plekken nodig bij sterkere veranderingen in het waterpeil. Verzilting Een belangrijk punt is de verzilting. Volgens de brief kan deze niet overal worden tegengehouden. Er is dan sprake van het principe ‘Functie volgt water’. Er wordt meer gedacht aan adaptieve maatregelen door het slimmer doorspoelen op plekken waar het echt nodig is. Ook is het zuiniger omgaan met water een belangrijk onderwerp in de brief. Natuurlijke achteroevers In de brief wordt gesproken over het zoeken naar ruimte voor natuurlijke achteroevers: “Hiermee zorgen we voor robuuste watersystemen.” Wij zijn uitermate blij met dit besef, want de Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk heeft een achteroeverconcept ontwikkeld, waar natte natuur gecombineerd wordt met andere functies. Meer lezen? Kamerbrief van het Ministerie van Infrastructuur & Waterstaat van 23 november 2022 Artikel NRC Handelsblad van 27 november 2022

Rust en rifkorven in Windplanblauw

In de noordwesthoek van Flevoland, in de gemeenten Dronten en Lelystad, wordt gewerkt aan Windplanblauw. Een deel hiervan bevindt zich in het IJsselmeer. Hier worden 28 oude windturbines vervangen door 24 hogere en krachtigere windturbines. De oude windturbines zijn inmiddels afgebroken en er wordt gewerkt aan 24 nieuwe fundaties. Uit onderzoek blijkt dat de komst van Windplanblauw, met windturbines in het IJsselmeer, het leefgebied van (met name) de fuut enigszins verstoort. Daarom worden er compenserende maatregelen getroffen om deze verstoring te beperken. De fuut krijgt een eigen (duidelijk gemarkeerd) rust- en ruigebied van circa 252 hectare, waar uiteraard ook andere vogels gebruik van kunnen maken. Dit gebied zal jaarlijks van 1 augustus tot 31 maart worden afgesloten voor de recreatie- en beroepsscheepvaart. Een klein aantal vissers heeft compensatie en mag wel vissen in dit afgesloten gebied. Als extra compenserende maatregel zijn er in het gebied 200 rifkorven (of -ballen) geplaatst (acht secties van 25 rifkorven). Die trekken mosselen en vis aan, waardoor er meer voedsel is voor de fuut en andere bezoekers van het gebied. Wat zijn rifballen of -korven? Een rifbal is een betonnen korf in de vorm van een bijenkorf en is één tot anderhalve meter hoog en breed. Een rifbal weegt circa 800 kg en is voorzien van gaten waardoor vissen de korf in en uit kunnen zwemmen. De bovenkant is gesloten en de diameter van de gaten is specifiek afgestemd op de grootte van bepaalde watervogels, waardoor de rifbal een veilige haven biedt tegen predatie door bijvoorbeeld aalscholvers. De robuustheid is afgestemd op de onstuimige weersomstandigheden die in het IJsselmeergebied kunnen voorkomen. Experiment en resultaat Tijdens een veldexperiment in 2012 in het Markermeer zijn 76 korven over een oppervlakte van ruim 1.200 vierkante meter geplaatst. Gedurende drie jaar is de ontwikkeling van het onderwaterleven op het rif uitgebreid gevolgd. Al snel na de plaatsing van de rifkorven werden deze gekoloniseerd door broed van Dreissena mosselen. Binnen twee jaar was er een dikke laag mosselen aanwezig op de buiten- en binnenkant van de rifkorven. Tussen de mosselen kropen ongewervelde diertjes rond, zoals vlokreeftjes. Onderzoek met onderwatercamera’s toonde aan dat vissen veelvuldig gebruikmaken van de rifkorven om te schuilen en te foerageren. Jonge vis gebruikt het rif waarschijnlijk als schuilplaats en opgroeigebied. Op camerabeelden is te zien dat vissen foerageren op de waterorganismen op het oppervlak van de rifkorven. De rifkorven ontwikkelden zich binnen enkele jaren tot kleine ecosysteempjes. Tijdens een schietfuikbemonstering in het najaar van 2014 werden in totaal zes vissoorten gevangen bij het rif, waaronder veel pos maar ook spiering. Bij het rif werd bovendien twee keer zoveel vis aangetroffen als in een nabij gelegen referentiegebied met een kale zandbodem. Lees meer over dit experiment in Visionair nr. 43 van maart 2017. Monitoring van het nieuwe rif in Windplanblauw Het veldexperiment werd uitgevoerd in het Markermeer. De vraag is of dit representatief is voor andere plekken in het IJsselmeer. Niels Brevé van Sportvisserij Nederland en Wageningen University & Research: “Naar mijn idee is het experiment representatief voor zoet water. Monitoring zal meer duidelijkheid geven over de ontwikkeling van het nieuwe rif en de snelheid daarvan. Op dit moment zijn er plannen om de monitoring door middel van beelden (duiken) uit te voeren. Maar Windplanblauw staat open voor andere vormen van monitoring. Ons voorstel is om een sensing box te plaatsen bij het nieuwe rif bij  Windplanblauw. Dit geeft een beeld van de ontwikkeling van biodiversiteit in alle facetten, van micro tot macro. Wij hebben al een sensing box staan in zout water, bij de rifballen op de Maasvlakte/Noordzee. Wij zien hier aangroei van mossels, waterpokken en Japanse oesters. En we zien dat zeevissen zoals driedradige meun, maar ook aal de locatie gebruiken als schuilplaats. Door een sensing box bij Windplanblauw te plaatsen kunnen we een vergelijking maken tussen de ontwikkeling van een rif in zoet en zout water. In beide gevallen verwachten we een zeer positieve ‘bevolking’ van deze kunstmatige rifstructuren. Zodra er meer bekend is over de monitoring bij Windplanblauw kom ik er graag op terug.” Tot slot Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk heeft voorgesteld om naast de rifballen ook te werken met dood hout op de bodem. Dat lijkt voor vissen een ideale leefplek te zijn, maar we hebben hier op wat grotere schaal nog geen ervaring mee opgedaan. Windplanblauw is in gesprek met het Waterschap Zuiderzeeland om samen het futenrustgebied en de vooroever beter in te richten om daarmee de biodiversiteit maximaal te stimuleren. Mogelijk kan dood hout daar ook een onderdeel van vormen.

Water Challenges 2022: de winnaars zijn bekend!

Vanaf mei 2022 zijn tien teams aan de slag gegaan met hun Water Challenge over het IJsselmeergebied. De onderwerpen waren zeer divers. Van waterkwaliteit en -kwantiteit tot recreatie en duurzame visserij. Naast de kick-off en een inspiratiedag kwamen de groepen in een stroomversnelling tijdens een driedaagse zeiltocht op het IJsselmeer. Alle groepen werkten in de zomer aan de oplossing voor hun challenge. Begin september leverden zij hun resultaten in. De vakjury, bestaande uit Luzette Kroon, Louis Schouwstra, Dolf Kern, Fleur van Gool en Ap Verheggen, beoordeelde de video’s en koos de winnaar van Water Challenges 2022 – IJsselmeergebied. Die keuze was lastig, want alle inzendingen waren van hoge kwaliteit. Bekijk de inzendingen op het YouTube-kanaal van Water Challenges. Op Prinsjesdag, 20 september, werden twee (!) winnaars bekendgemaakt: - ‘Denken en Doen over de Dijken heen‘ van Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk onder leiding van Vogelbescherming Nederland met in het team: Melissa de Raaij, Feline van Bakel, Bart ter Mull en Jeroen Kooijman. - ‘De toekomst van het IJsselmeergebied‘ van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat met in het team: Anne Groot Kormelink, Anne Pronk, David Koenders, Joris Wessels en Miranda Jonker. In het nieuwe kalenderjaar start de zoektocht naar nieuwe vraagstukken voor de Water Challenges. Een idee voor een vraagstuk aandragen of zelf deelnemen aan Water Challenges 2023? Stuur dan een mail naar info@waterchallenges.nl.