Multifunctionele Achteroevers Wieringerhoek Natuurversterking Het IJsselmeergebied is internationale topnatuur, heeft een Natura 2000-status en is van groot belang voor broed- en trekvogels. Het IJsselmeer, Markermeer en de Randmeren vormen samen het grootste zoetwatermeer op de Oost Atlantische vogeltrekroute (flyway). Dit open water is van groot belang voor soorten zoals toppereend en kuifeend. Tegelijk liggen er ook forse natuurherstelopgaven voor het IJsselmeer. Vanuit de Kader Richtlijn Water, Natura 2000 en de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) worden er de komende jaren tientallen miljoenen geïnvesteerd in de verbetering van de ecologie en de waterkwaliteit. Een belangrijke herstelopgave ligt in het aanleggen en verbeteren van oeverzones met overstromingsgraslanden waar vis kan paaien en er rietvelden en ondiepe waterplantenzones ontstaan waar jonge vis zich schuilhoudt na het larvestadium. In Noord-Holland staat onder andere het PAGW-project Wieringerhoek in de startblokken. Ook achter de dijk wordt gekeken naar kansen voor natuurherstel die het IJsselmeer ten goede komen. In combinatie met duurzame energie In de huidige conceptplannen van de RES Noord Holland Noord, waarin zoekgebieden zijn aangewezen waar duurzame energie als wind en zon moeten worden opgewekt, liggen inmiddels concrete uitwerkingen voor zonnepanelen op eilanden in het IJsselmeer. De aanleg van eilanden met windmolens en/of zonnepanelen gaat concreet ten koste van het leefgebied van vogelpopulaties die nu al ernstig onder druk staan (zie ook bijlage 1). Je zou kunnen denken dat een stukje afsnoepen van het grote IJsselmeer en Markermeer toch niet zoveel zou moeten uitmaken voor de natuur. Niks is echter minder waar en er zijn goede alternatieven voor bijvoorbeeld zonne-energie achter de dijk. We presenteren daarom graag een aanvullend initiatief voor de RES Noord-Holland Noord waarbij we de opgave voor de opwek van duurzame energie koppelen aan biodiversiteitsherstel in het IJsselmeergebied. In deze oplossing gaan natuurherstel en energietransitie hand in hand. • Ontwikkel in de Wieringermeerpolder binnendijks multifunctionele achteroevers met ondieptes, overstromingsgraslanden en rietmoeras, zoals benoemd als een van de bouwstenen in het PAGW-project Wieringerhoek (‘Over dijken- variant’). • Breid deze nieuwe natuurstrook uit met een multifunctionele zone waarin natte landbouw, zonnepanelen en recreatie met elkaar gecombineerd worden. Multifunctioneel biedt voordelen Met de Multifunctionele Achteroevers wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan het herstel van het meerecosysteem en het sluit één op één aan op het PAGW-project Wieringerhoek. Bovendien zet het in op meervoudig ruimtegebruik en kent het de volgende voordelen: 1) Zoetwaterberging om verzilte landbouwgronden bewerkbaar te houden voor de landbouw. Water op maaiveld biedt tegendruk tegen verzilting vanuit de ondergrond.2) Verdienmodel voor agrariërs vanwege de opbrengst uit energieproductie. 3) Geen verlies van Natura 2000-oppervlakte en natuurkwaliteit. 4) Het natuurlijk waterpeil is regelbaar in de nieuwe achteroever. Het IJsselmeer heeft een tegennatuurlijk waterpeil in verband met waterveiligheid en strategische zoetwatervoorraad voor landbouw en drinkwater. Het tegennatuurlijk peil is een belangrijk aspect van de ecologische problematiek van het IJsselmeer en Markermeer. 5) Een geïntegreerde zone tussen natuur en landbouw borgt de kwaliteit van beide functies. 6) De achteroevers dragen bij aan het vergroten van de zoetwatervoorraad en waterretentie. 7) Versterken recreatieve waarde langs de dijk. Het plan voor de Multifunctionele Achteroevers Wieringermeer vraagt om een verdere uitwerking. Welke natuuropgave, energieopgave, multifunctionele landbouw-opgave en recreatieopgave is te realiseren bij welke omvang en oppervlakte? Ons verzoek is om in het kader van de RES NHN deze variant de komende maanden samen met stakeholders en overheden d.m.v. ontwerpend onderzoek nader te verkennen op mogelijkheden voor energieopwekking en kansen en effecten voor natuur, natte landbouw en recreatie.

Grote karekieten broedvogels langs oevers van meren

Grote karekieten kennen we vooral vanwege de zang. Ze zijn genoemd naar hun geluid. Een onomatopee heet dat. Het “karre-karre-kiet-kiet” klinkt opvallend hard en de hele dag door. Op goede plekken zingen meerdere mannetjes tegen elkaar in. Het is veel harder en het woord “karekiet” is veel duidelijker herkenbaar dan de in de zang van de nauw verwante kleine karekiet. Ook zijn grote karekieten bijna zo groot als een lijster. In sommige dialecten heten ze ook rietlijsters. De grote karekiet heeft geen opvallend verentooi. Bruin, met een lichte onderzijde. Ze hebben zeer krachtige poten waarmee ze door het riet kunnen klimmen. Grote karekieten nestelen vrijwel uitsluitend in brede rietkragen die in diep water groeien, zogenaamd waterriet. Het liefst in riet van minstens 3 tot 4 m hoog dat in 50 tot 100 cm diep water staat. Het talrijkst zijn ze aan de randen van grote meren en rivierstrangen. Ze vlechten hun nest kunstig boven het water aan enkele rietstengels. Een mannetje heeft een territorium waar meerdere wijfjes een nest in kunnen bouwen. Ze eten insecten die ze in het water of in de vegetatie vangen. Soms eten ze ook kikkertjes en visjes. Ze zijn maar kort in Nederland. Ze arriveren vanaf eind april en de eerste gaan al weer eind juli terug naar Afrika waar ze ten zuiden van de Sahara overwinteren. In het IJsselmeergebied waren ze talrijk op plekken met helder water, waterplanten en brede waterrietkragen. Dat was vooral in de Randmeren, van Gooimeer tot Ketelmeer, ruimschoots aanwezig, maar ook langs de Friese kust kwamen ze voor. Tegenwoordig is het een van de zeldzaamste zangvogels van Nederland met minder dan 100 paar waarvan de helft in de noordelijke Randmeren leeft. Daarmee is het een van de sterkt afgenomen vogelsoorten van Nederland. De afname is sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw in gang gezet door het ongunstige waterbeheer. Het vastleggen van waterpeilen in al onze meren hinderde de groei en uitbreiding van waterriet. Maar ook in meren met een stabiel of omgekeerd peil kan goed waterriet gelukkig langdurig gezond blijven en uitbreiden. Maar de toegenomen populaties herbivore watervogels, met name grauwe ganzen, zorgen voor het verdwijnen van deze rietbestanden. Dat zie je ook overal in het IJsselmeergebied. Vrijwel nergens groeit riet in het water. Vaak groeit het op de oever of in het water in pollen. Dat wijst op overbegrazing. De karekieten vinden vrijwel nergens geschikte broedplekken meer. Omdat de oorzaak zo duidelijk was, is Vogelbescherming Nederland in 2015 gestart met een beschermingsproject voor de grote karekiet in Nederland. Het hoofddoel was het leefgebied in de kerngebieden (Noordelijke Randmeren en Vechtplassen) te herstellen. Een simpele maatregel is het beschermen van rietkragen tegen ganzenvraat. In de Randmeren is sinds 2016 op ongeveer 60 locaties in totaal 4400 m raster geplaatst. Daarvan is nu resultaat van te zien. Het riet groeit weer het water in met 1 tot 2 m per seizoen en de grote karekietenpopulatie is voor het eerst sinds decennia niet meer verder in aantal afgenomen en in 2020 zelfs iets toegenomen. De volgende stap is uitbreiding naar andere voormalige broedgebieden zoals het Gooimeer, IJmeer en de Friese kust. Dan kunnen we allemaal weer van die prachtige zang genieten. Jan van der Winden

Zwemmen rond Pampus, dat is genieten van water en natuur!

Met het zwemevent rond Pampus willen wij aandacht vragen voor de kwetsbare natuur en het belang van schoon en gezond water voor vogels en vissen in het IJsselmeergebied als Blauwe Hart van Nederland. Want dat is niet zo vanzelfsprekend als het lijkt! De natuur in het IJsselmeergebied moet worden verbeterd, met meer gevarieerde leefgebieden voor vissen en vogels, met een goed voedselaanbod en betere migratiemogelijkheden voor trekvis. Daar zwemmen we voor want: Natuur beleef je in het water! Save the Date! Op zaterdag 4 september organiseren we voor de 10de keer het Rondje Pampus. Zwem mee voor een betere natuur!

Terugblik op Studio Meer IJsselmeer

Samen met Vogelbescherming Nederland organiseerde Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk Studio Meer IJsselmeer. In drie webinars gingen we met experts in gesprek over het IJsselmeergebied waar de komende jaren veel staat te gebeuren. Via deze link kunt u de webinars nog even terugkijken.