Vissen zullen gaan houden van migratierivier
In het Friesch Dagblad van 4 december 2019: 55 miljoen euro moet de vismigratierivier in de Afsluitdijk bij Kornwerderzand gaan kosten. Onderzoek wijst uit dat de vis ligt te wachten om het IJsselmeer op te mogen.
,,Dammen en dijken zijn altijd een ecologische ramp geweest. Dat kunt u hier zien.”
Erik Bruins Slot van De Nieuwe Afsluitdijk toont op het symposium Nederland Verbrakt van de Waddenacademie een luchtfoto van de Afsluitdijk, met aan de noordzijde de Waddenzee die voortdurend in beweging is, en aan de onderzijde verstild en donker van kleur het IJsselmeer. ,,Het IJsselmeer is na 1932 een doods, geamputeerd ecologisch systeem geworden.”
Dat klopt aan de ene kant wel, beaamt visstandonderzoeker Ben Griffioen van Wageningen Marine Research, want zoutwatersoorten als haring zijn compleet verdwenen uit de voormalige Zuiderzee. ,,Maar de habitat voor zoetwatersoorten en migrerende soorten als glasaal is natuurlijk vergroot.”
Over die migratiesoorten gaat het deze dinsdagmiddag in een deelsessie van het symposium in NHL Stenden, dat in het teken staat van brakke mariene systemen als de Waddenzee en het IJsselmeer rond de spuisluizen bij Kornwerderzand en Den Oever, het project Holwerd aan Zee, het uitstroomgebied van het Haringvliet en de Lauwerskust.
We moeten niet uit het oog verliezen dat het een vispassage is, geen leefgebied
De Afsluitdijk wordt de komende jaren ingrijpend opgehoogd en versterkt om hem klimaatbestendig te maken. De aanleg van een vismigratierivier naast het sluizencomplex van Kornwerderzand, om vissen de mogelijkheid te bieden vrijelijk de dijk te passeren, hoort ook bij het project. ,,Ontwikkelen zonder ecologische component kan tegenwoordig niet meer”, zei Bruins Slot.
Hij liet zien hoe de kunstmatige rivier van drie kilometer lengte, opgekruld in een stuk of tien bochten, aan de zuidkant van de dijk in het IJsselmeer komt. Er zitten zogenoemde wachtdeuren in, die bij vloed dichtgeduwd worden en bij eb automatisch openen. ,,De natuur doet zelf de deuren open en dicht.”
Er ontstaat een brakwaterzone in de migratierivier; het zout van de Waddenzee dringt niet of nauwelijks door tot in het IJsselmeer, laat Bruins Slot met getijdenmodellen zien. Inclusief het ,,estuariene” deel van zeven hectare aan de noordkant - een natuurlijk in- en uitstroomgebied - beslaat het hele complex vijftig hectare. Er wordt 1,4 miljoen kuub zand gebruikt en 150.000 ton stenen. Bijkomstigheid waar vandaag nauwelijks bij wordt stilgestaan: de zoetwaterinlaat van de Friese boezem vanuit de IJssel zal mogelijk een stuk zuidelijker moeten komen te liggen dan het huidige Hooglandgemaal in Stavoren, dus meer bij Kampen in de buurt.
De aanleg begint in 2020, al kan de PFAS-impasse misschien nog roet in het eten gooien, en dan moet de rivier in 2022 klaar zijn voor proeven. In 2023 moet hij helemaal operationeel zijn. Het systeem is berekend op een zeespiegelstijging van vijftig centimeter.
Goede vraag
Een van de aanwezigen op het symposium, een publiek van professionals en leden van de Waddenvereniging, vraagt of de kosten van 55 miljoen euro wel opwegen tegen het percentage migrerende vis dat juist op deze plek langs de Nederlandse kust ingangen naar zoet water zoekt. ,,Een goede vraag”, vindt onderzoeker Griffioen, want dat percentage is eigenlijk niet bekend. Wel zijn er zeer lokale soorten als stekelbaars en spiering die de Noordzee niet opkomen. Maar voor andere doelsoorten als zeeforel, zeeprik, bot en haring geldt dat niet.
Griffioen deed onderzoek naar het visgedrag in de spuikom van de huidige spuisluizen. Migrerende vis blijkt zich te verzamelen in de kom. Er is een lokstroom van zoet water uit het IJsselmeer waar ze op afkomen. Zodra de sluizen opengaan kunnen ze naar binnen. Bij de vismigratierivier hebben ze geen wachttijden meer en kunnen ze vrij heen en weer zwemmen. Toeristen kunnen wandelen op begroeide zandplaten en kunnen onder de Afsluitdijk door een onderwaterraam kijken naar de langszwemmende vissen.
Het publiek wil weten of de rivier niet predatiegevoelig is. Daar is volgens Griffioen nader onderzoek naar nodig, maar omdat de wachttijden in de spuikom verdwijnen, vervalt ook een groot huidig predatierisico. De lengte van de rivier kan dat dan weer (deels) opheffen. Bruins Slot: ,,We moeten niet uit het oog verliezen dat het een vispassage is, geen leefgebied, al proberen we met een zandig systeem wel gunstige omstandigheden te creëren voor soorten die niet binnen één of twee getijden naar binnen kunnen.”
