Forteiland Pampus gaat duurzaam op de schop

Transformatie Pampus showcase voor verduurzamen UNESCO Werelderfgoed Deze week maakte Pampus de plannen voor een grootschalige transformatie van het Forteiland bekend. Pampus wordt als eerste Nederlands UNESCO-werelderfgoed 100% zelfvoorzienend en fossielvrij. Met een duurzaam energiesysteem en een nieuw circulair entreegebouw, ontworpen door Paul de Ruiter Architects, blaast Pampus zijn geschiedenis als zelfvoorzienend eiland nieuw leven in. Cultuurhistorie en innovatie gaan daarbij hand in hand. Zo wordt Pampus een showcase voor de energietransitie en voor het verduurzamen van erfgoed. Biovergister eerste stap naar duurzaam zelfvoorzienendheid Het transformatieproject is op dinsdag 16 juni symbolisch in gang gezet door de ingebruikname van de biovergister. Als voorvechter van de verduurzaming mocht Uğur Pekdemir, directievoorzitter van Rabobank Amstel & Vecht, financierder van de biovergister, onthulde de machine op Pampus. Daarna was het aan Boris van der Ham, voorzitter van de Stichting Werelderfgoed Nederland om de biovergister, te dopen met een Pampusbiertje. Uğur Pekdemir: 'Dit initiatief sluit perfect aan op wat de coöperatieve Rabobank wil: samenwerken aan oplossingen die de energietransitie versnellen." Deze innovatieve installatie, de Circ BioDigester 50, zet het organisch afval van het eiland om in groene energie en plantvoeding. Op Pampus hoeft het bioafval daardoor niet meer afgevoerd te worden, maar wordt omgezet in biogas dat de keuken van het huidige én toekomstige entreegebouw van energie voorziet. Boris van der Ham: "UNESCO ondersteunt de 17 doelen van de Verenigde Naties om de wereld een betere plek te maken. De SDG's (Sustainable Development Goals) voor 2030 zijn een mondiaal kompas voor uitdagingen als onderwijs, klimaatcrisis, biodiversiteit. Het UNESCO Werelderfgoed in Nederland omarmt de SDG's. De beleefbare duurzame technieken die van Pampus een circulair zelfvoorzienend eiland maken zijn een goede pilot, waarmee we als Werelderfgoed elkaar onderling en de erfgoedsector als geheel kunnen inspireren. Verduurzaming hoort juist ook in deze sector thuis, want dit moeten we doorgeven aan de volgende generatie." De volgende stap in de verduurzaming van het eiland Pampus is het installeren van een nieuwe waterinstallatie. Door middel van een innovatieve filtering kan het forteiland, net als vroeger, zijn eigen drinkwater winnen.

Oostvaardersplassen en Oostvaardersoevers

Wat er aan vooraf ging De Afsluitdijk (in 1932 voltooid) werd aangelegd en veranderde de Zuiderzee zee met brak, zoutig water in een groot zoetwatermeer. Het meer werd steeds zoeter, èn het werd steeds kleiner. Grote polders werden aangelegd, zoals de Flevpolder,  en veel water veranderde in land. Het land werd gevuld met akkers en steden … en nog veel meer. Langs de Oostvaardersdijk, vlakbij Lelystad, werd een stukje ruimte gereserveerd voor een industriegebied; handig, vlakbij water dat in de toekomst een kanaal zou worden. Het was een nat en laag stukje land, dat, terwijl het lag te wachten om bebouwd te worden, langzaam veranderde in een overweldigend natuurgebied. Die natuur werd breed gewaardeerd. Een geplande spoorlijn werd opgeschoven en het gebied kreeg een naam: De Oostvaardersplassen. Het gebied, aan de rand van het Markermeer bestaat uit moeras, graslanden, open velden en bos. Hier zijn ook grote grazers geïntroduceerd: runderen, paarden en edelherten. De grote kuddes bepalen het zijn en aanzien van het gebied. Staatsbosbeheer, één van de partners van de Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk, is beheerder van dit gebied. Een ander natuurgebied is de Lepelaarplassen: Dicht tegen de bebouwing van Almere en grenzend aan het Markermeer. Dit gebied vormt een belangrijk deel van de Nederlandse moerasfauna. Het jonge en voedselrijke natuurgebied bestaat uit rietland, ruigtes, wilgenbos, natte graslanden en open water. Een kwelplas fungeert als spil in de waterhuishouding. Flevo-landschap één van de partners van de Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk, is beheerder van dit gebied. Hoe gaat het nu? Het Markermeer, de Oostvaardersplassen en de lepelaarsplassen zijn 3 geïsoleerde natuurgebieden. De diversiteit aan vogelsoorten en de aantallen van sommige vogelsoorten zijn de afgelopen jaren afgenomen in alle 3 de gebieden. In de Oostvaardersplassen zijn belangrijke oorzaken de veranderingen in vegetatie en de waterkwaliteit. In de moerassige kern van de Oostvaardersplassen is het (moeras)riet verdwenen, vooral door onvoldoende dynamiek van het gemiddeld te hoge waterpeil  en de aanwezigheid van tienduizenden ruiende grauwe ganzen die het riet tijdens de ruiperiode massaal weg eten. Ook de vissen hebben het er moeilijk. Het water wordt bewoond door een eenzijdig bestand van brasem, karper en snoekbaars. Het gaat voor het grootste deel om oude, grote vissen, te groot voor vogels om te vangen en op te vreten, en het visbestand verjongd ook niet goed. Wat gaan we doen? Onze ambitie is om de drie gebieden door verbindingen beter te maken dan ze nu zijn. We denken dat de gebieden daar ieder mooier, aantrekkelijker, completer, robuuster, klimaatbestendig en toekomstgerichter van worden. Voor de Oostvaarders- en Lepelaarsplassen betekent dit dat water uit het Markermeer wordt ingelaten en er grote stukken land onder een dun laagje water worden gezet, grenzend aan moeras en plassen. Zo wordt er een kraamkamer voor vis gemaakt. Het waterpeil in de moerasgebieden blijven door de jaren heen de natuurlijke cyclus volgen maar heeft wel veel meer dynamiek. Het riet wordt daardoor gezonder en sterker. De plassen worden bewoond door een breed scala aan jonge vissen, die weer een rijke dis vormen voor moerasvogels. Ook het Markermeer heeft profijt van de verbinding met de Oostvaarders- en Lepelaarsplassen. De binnendijkse plassen verrijken het Markermeerwater met waardevolle voedingsstoffen, die het leven gevarieerder en sterker maken. Maar niet alleen water gaat heen of weer terug, ook (bodem)slib, algen, wormen, kreeftjes, insecten, watervlooien, vissen, kikkers, padden, ringslangen, otters … Daarmee is als het ware het Markermeer verrijkt met een groot oppervlak luw en ondiep water, een leefgebied waar nu nog een tekort aan is. En deze ondiepte is omringd door natuurlijke oevers, met een natuurlijk peilverloop. Door geld dat beschikbaar is gesteld voor de verbetering van de natuur van de grote wateren van Nederland (door de ministers van LNV en I&W) kan het plan de komende jaren tot uitvoer worden gebracht! Meer weten over dit bijzondere project? Kijk naar dit mooie filmpje van Staatsbosbeheer https://youtu.be/ny968K3hJh0

Vogelvriendelijk genieten van het IJsselmeergebied

Langzaam zakt de zon onder in de verte. Een lange rij aalscholvers trekt voorbij. In de rietkraag roeren zich kleine karekieten en rietzangers; een visdiefje duikt naar vis. Het water schittert, het gevoel van ruimte en rust is overweldigend. Is het nodig meer te zeggen over het IJsselmeer? Een heerlijk meer voor watersporters. Maar óók een internationaal beschermd natuurgebied voor tienduizenden vogels. Ze ruien, broeden, rusten, foerageren en overwinteren er. En al die vogels hebben rust nodig om gezond te blijven. Dat hoeft geen probleem te zijn. Mens en vogel kunnen prima samengaan mits watersporters zich aan de Gedragscode Recreatie IJsselmeergebied houden. Erg ingewikkeld is dat niet: -  Houd afstand van groepen watervogels -  Vaar nooit door groepen vogels heen -  Ontzie riet en oeverplanten -  Anker niet in buurt van rustende en ruiende vogels en geef vogels met jongen de ruimte -  Kitesurf alleen op de daarvoor aangewezen locaties. De gedragscode is niet alleen voor vogels belangrijk, maar in ons aller belang. Want zeg nou zelf; wat is een water zonder vogels, een lege lucht en stille rietkraag? Internationaal Natuurgebied Het IJsselmeergebied – IJsselmeer, Markermeer en Randmeren - is niet zomaar een natuurgebied. Het is door Europa aangewezen als internationaal belangrijk natuurgebied; een Natura2000-gebied. Een mooie titel en één met verplichtingen. Deze Europese wetgeving stelt doelen aan aantallen kwetsbare vogelsoorten. Zo moet het IJsselmeer bijvoorbeeld opvang bieden aan 3.300 visdief-broedpaartjes, en was er bij de laatste telling (2017-2018) slechts twee derde deel hiervan aanwezig. In de winter ‘horen’ er 180 nonnetjes (een kleine eenden soort) te zijn en zijn het er slechts de helft; in trektijd 70.000 zwarte sterns terwijl tellingen maar op 10.000 uitkomen. De doelen worden dus bij lange na niet gehaald. Een belangrijke oorzaak hiervan is voedseltekort. Er is te weinig kleine vis beschikbaar voor visetende vogels. Dit komt door de visserij, maar ook door het ontbreken van natuurlijke oeverzones waar vissen kunnen paaien en opgroeien. Dat maakt het kwetsbare evenwicht van het vogelleven nog kritieker. Alleen als het voedsel zoeken niet al te veel energie kost, lukt het ze om de enorme klus van broeden, voeden, ruien, trekken en overwinteren in barre tijden te volbrengen. Rust Maar voldoende voedsel alleen is niet genoeg. Vogels zijn heel gevoelig voor verstoring, blijkt uit onderzoek in binnen- en buitenland. Een paar voorbeelden. Het gemiddeld aantal per nest grootgebrachte jongen daalt bij verstoorde zwarte sterns van 1,1 naar 0,4. Aalscholvers die een half uur onrustig zijn moeten 23 gram vis extra eten. Kleine zwanen die geregeld verstoord worden, verlaten definitief het slaapgebied waar ze overdag rusten. Eenden vliegen op (en verspillen dus energie) als er op honderden meters afstand kitesurfers passeren. Watervogels die zes tot zeven uur per dag gestoord worden, verbruiken 20 tot 50% meer energie. Energie die in de – toch al sterk verminderde - resterende tijd bijeen geschrapt moet worden. Stress Als vogels niet opvliegen wanneer zeil- of motorboten of kitesurfers in de buurt komen, betekent dat niet dat de vogels ervan geen schade ondervinden. Elke dreiging veroorzaakt een enorme stressreactie. Onderzoek toont aan dat de hartslag van een verstoorde vogel duidelijk hoger ligt dan een vogel in een rustige omgeving. Een hogere hartslag kost meer energie. Net als bij mensen tast voortdurende min of meer ernstige verstoring en dus stress het immuunsysteem aan met (dodelijke) ziekten tot gevolg. Ruiende vogels zoals eenden, zwanen en ganzen kunnen tijdelijk niet vliegen en kunnen dus onmogelijk de dreiging ontvluchten en ook voor broedende vogels is wegvliegen niet zomaar een optie. Vluchten betekent immers onderkoeling van eieren of jongen met alle gevolgen van dien. De afstand waarop vogels verstoord worden is vaak groter dan gedacht. Zo vliegen in groepen rustende meerkoeten al weg als op ruim 300 meter afstand een zeilboot passeert, stopt een grote zaagbek met foerageren en vliegt een kleine zwaan op. De afstand waarop vogels gestrest raken is nog veel groter. Al met al is een flinke afstand houden tot de vogels hard nodig. Gedragscode Recreatie IJsselmeergebied De Gedragscode Recreatie IJsselmeergebied is een initiatief van Watersportverbond, Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk, Vogelbescherming Nederland, Hiswa, Sportvisserij Nederland en de Vereniging voor Beroepschartervaart. De regels uit de gedragscode zijn eigenlijk heel eenvoudig: -  Groepen vogels zijn gevoeliger dan individuele vogels. Dat komt door het ‘kopieereffect’. Als één vogel schrikt en opvliegt is dat voor de rest vaak reden om ook maar op de wieken te gaan. Een groep vogels reageert al naar gelang het meest gevoelige individu. Onvoldoende afstand heeft daardoor extra impact. Houd afstand van groepen vogels en vaar nooit door groepen vogels heen. -  Riet en oeverplanten zijn broedgebied voor onder meer de zeldzame roerdomp, grote karekiet en waterral. Plus natuurlijk futen, eenden, kleine karekieten en tal van andere soorten. Bovendien zijn de oevers belangrijk voor vissen. De jonge vissen kunnen tussen de waterplanten schuilen voor vijanden als grote snoeken. Ontzie riet en andere oeverplanten. -  Net als mensen hebben vogels rust nodig om bij te komen, voedsel te verteren en spieren te onderhouden. Ruiende vogels kunnen niet vliegen en zijn daardoor nog stressgevoeliger. Anker niet in de buurt van rustende vogels. -  Broedende en voedende oudervogels zullen zo lang mogelijk blijven zitten. Pas als ze ‘stijf staan van de stress’ gaan ze op de vleugels. Het effect is groot. De stress kost de oudervogel heel veel energie. In de steek gelaten eieren en jongen raken onderkoeld en zijn bovendien gevoeliger voor predatie. Geef broedende vogels en vogels met jongen de ruimte. -  Van alle watersporten blijkt dat kitesurfers (onbedoeld) de grootste verstorende werking hebben op vogels. Hier zijn speciale gebieden voor aangewezen. Belangrijk om als kitesurfer binnen deze aangewezen gebieden te blijven! Vogels zijn gevoelig voor verstoring. Gevoeliger dan u zich wellicht realiseert en waardoor u onbedoeld de vogels benadeelt. Dat hoeft niet. Door u aan de Gedragscode te houden, gaan vogels en mensen prima samen. Geniet van het mooie IJsselmeergebied en de vogelrijkdom om u heen, maar doe dat vogelvriendelijk. Bekijk hier de Gedragscode Waterrecreatie IJsselmeergebied Tip: Benieuwd naar de vogels in het IJsselmeergebied? Vogelbescherming Nederland heeft een vogelherkenningskaart ontwikkeld. Daarop staan de meest voorkomende vogelsoorten alsook een aantal tips voor mooie vogelkijkplekken in het IJsselmeergebied. www.vogelbescherming.nl/ijsselmeer

Marker Wadden eerste zelfvoorzienende eiland van Nederland

Op Marker Wadden, het nieuwste stukje Nederland, is een geheel duurzame en zelfvoorzienende nederzetting gebouwd. Elektriciteit wordt ter plekke opgewekt met zonnepanelen en als reservebron een slapende windmolen, water komt uit een lokale bron en wordt ter plekke afgevoerd en gezuiverd. Het eiland is niet aangesloten op het landelijke netwerk van elektriciteit, gas, drinkwater of riolering en is daarmee het eerste off grid eiland van Nederland. Ook bij de bouw en inrichting van de gebouwen staat duurzaamheid voorop. Vandaag wordt de nederzetting geopend. Bij de aanleg van de nederzetting is vooral de mix van zelfvoorzienende en duurzame voorzieningen uniek. André Rijsdorp, projectleider van de bouw bij Natuurmonumenten: “Het integreren van de verschillende duurzame systemen was een enorme puzzel. Van een geheel zelfvoorzienend systeem zijn geen voorbeelden dus hebben we heel veel zelf moeten uitdokteren. Dat was een flinke uitdaging”. Passend in duinlandschap De nederzetting bestaat uit hoogwaardige architectonische gebouwen voor beheer en toezicht, onderzoek door natuuronderzoekers, opvang van bezoekers en vier eilandhuisjes voor de recreatieve verhuur. “Het is een ensemble van gebouwen met een heel karakteristiek silhouet dat stevig verankerd is in het weidse duinlandschap. Het architectonische idioom van de Nederzetting is geïnspireerd op het fenomenale project Sea Ranch in Californië” aldus Franz Ziegler van het architectenbureau Ziegler|Branderhorst. De houten gebouwen zijn gebouwd met hout uit eigen bossen van Natuurmonumenten en zijn grotendeels elders al gebouwd en op transport gezet, zodat er zo min mogelijk verstoring is geweest van de natuur ter plekke. De omvang van de bebouwing van het eiland is beperkt en bedraagt niet meer dan 0.1% van de oppervlakte van de natuureilanden Marker Wadden. De nederzetting ligt op het Haveneiland, het enige van de vijf natuureilanden dat toegankelijk is voor publiek. De andere eilanden zijn natuurgebied. Marker Wadden Marker Wadden zijn de nieuwe natuureilanden in het Markermeer en het nieuwste stukje Nederland. Ook de eilanden zijn vooruitstrevend aangelegd met zand, klei, veen en slib uit het Markermeer, een wereldprimeur. De natuurlijk oevers dragen bij aan verbetering van de waterkwaliteit van het meer en de ontwikkeling van nieuwe natuur. Het is een natuurlijk paradijs voor vogels, vissen, insecten en planten en inmiddels ook een unieke recreatiebestemming in het hart van Nederland. Marker Wadden is onderdeel van Nationaal Park Nieuw Land. Steun Natuurmonumenten is belangrijkste financier van de nederzetting op Marker Wadden. Dankzij bijdragen van de Nationale Postcode Loterij, Boskalis, het Gieskes-Strijbis Fonds (veldstation voor onderzoekers) en een subsidie vanuit Leader+ met bijdrage van provincie Flevoland en gemeente Lelystad is de nederzetting gebouwd. IKEA, Forbo Flooring en Cellnex hebben de inrichting en de straalverbinding helpen te realiseren. Landal GreenParks verzorgt de verhuur van de vier eilandhuisjes, 100% van de verhuuropbrengsten komt ten goede aan Marker Wadden. Foto: Marten van Dijl